De Amerikaanse verkiezingen, Trumps ‘grote leugen‘ dat deze “gestolen” zouden zijn en de daarop volgende bestorming van de Amerikaanse Senaat staan velen van ons nog op het netvlies gebrand. Kan dit ook in Nederland gebeuren? Op sociale media lijken sommige groepen alvast op de leugen voor te sorteren. Kieskijker dook erin. Kijk je mee?
Voor de duidelijkheid: er is een hoge mate van vertrouwen in de onpartijdigheid van het voor de Nederlandse verkiezingen verantwoordelijke ministerie (Binnenlandse Zaken) en haar vermogen om de verkiezingen op professionele en transparante wijze te organiseren. Toch zijn er mensen, en zelfs politieke partijen, die proberen twijfel te zaaien.
Er zijn vele manieren om de grote leugen voor te bereiden. Een daarvan is door al weken voor de verkiezingen te hameren op het ‘frame‘ stemfraude. Kieskijker onderzocht hoe deze verdachtmaking op sociale media de ronde doet.
In de door ons onderzochte periode (1 januari tot en met 15 maart om 20:00 uur) zijn er op Twitter duidelijke pieken en dalen te zien in het gebruik van het woord stemfraude. De eerste piek vindt plaats in de week van 4 januari, de week waarin ook in Nederland veel werd gesproken over Trumps grote verkiezingsleugen en de bestorming van de Amerikaanse Senaat.
De tweede, hogere, piek ligt in de week van 22 februari: toen stuurde gemeente Hoorn per ongeluk stempassen naar een deels verouderd adresbestand. Inzoomend op de 228 tweets zijn het met name (extreem)rechtse accounts die het incident framen als een teken aan de wand dat er bij de verkiezingen gefraudeerd gaat worden. (Overigens zijn alle verkeerd bezorgde stempassen al in februari ongeldig gemaakt en kunnen niet worden gebruikt.) Ook Baudet zelf hint die week diverse keren naar mogelijke verkiezingsfraude. Hij wil controle op stemlokalen, trekt politieke peilingen in twijfel en tweet “Nu hopen dat de verkiezingen eerlijk verlopen.”
De tot nu toe grootste piek (369 tweets) was in de week van 8 maart: de week voor de verkiezingen. In tegenstelling tot eerdere pieken is er geen concrete nieuwsaanleiding voor de hogere activiteit. Wel zijn er die week diverse groepen die lijken aan te sturen op een Nederlandse versie van Trumps grote leugen. Op Facebook en Instagram roept de door ons al eerder onderzochte vrouwengroep op tot het maken van ‘stemfies’.1 Een bekende complotdenker publiceert een video ‘Stemfraude op de loer’.2 Collega complot sekteleider Willem Engel probeert op het Malieveld uitgerekend de Kiesraad in twijfel te trekken. En — oh, ironie — Forum voor Democratie voert zelfs campagne op het thema verkiezingsfraude: zowel op sociale media als op TV als in kamervragen zaait Baudet twijfel over een eerlijk verloop van de verkiezingen.
Gelukkig lijken de twijfel zaaiers buiten de eigen filterbubbel niet veel tractie te krijgen. De enige keer dat verkiezingsfraude het in Nederland tot #1 trending topic schopte, was toen Baudet zijn kiezers opriep om volmachten te regelen voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Het ronselen van stemmen is strafbaar. Het ministerie van Binnenlandse Zaken onderzoekt of Baudet de wet heeft overtreden.
Beste journalisten, redacties en influencers: wees je bewust van je cruciale rol in deze historische verkiezing. Het risico op online manipulatie en desinformatie is dit keer groter dan ooit — zowel voor, op, als na 17 maart. Maak niet dezelfde fout als vele Amerikaanse reporters: vermijd het herhalen van leugens. Moet je ze toch benoemen, gebruik dan de zogeheten ‘waarheidssandwich’. Voorkom het ongewild verspreiden van desinformatie: citeer geen tweets met nepnieuws, gemanipuleerde fotos of videos. Wil je mensen waarschuwen, gebruik dan een screenshot in plaats van het origineel. Meer praktische tips vind je hier. Voorkom dat je ongewild bijdraagt aan het ondermijnen van onze democratie.
1 Het oproepen tot het maken en delen van stemfies lijkt volgens een rechter illegaal te zijn.
2 Toen Kieskijker op YouTube zocht naar ‘stemfraude’ werden ons vervolgens videos over Baudet aangeraden. Een praktijkvoorbeeld van hoe algoritmen onze filterbubbel vormen.
Kijk mee met Kieskijker via onze sociale media en onze blogs. Zie je zelf iets? Meld het ons!